Stan zachowania podkarpackich dworów - wykład Zdzisława Gila

24 listopada 2016 roku w Saloniku Artystycznym Krośnieńskiej Biblioteki Publicznej odbył się wykład Zdzisława Gila na temat stanu zachowania podkarpackich dworów na terenie byłego województwa krośnieńskiego (w perspektywie ostatnich 40. lat). Spotkanie zorganizowane zostało przez Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Krośnieńskiej w Krośnie.

Zdzisław Gil, ur. w 1948 roku w Wolbromiu. Ukończył Państwowe Liceum Technik Plastycznych w Kielcach (1967), Wydział Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu (1972) oraz Podyplomowe Studium Konserwacji Zabytków na Politechnice Krakowskiej (1981). W latach 1975-1990 pracował na stanowisku wojewódzkiego konserwatora zabytków Urzędu Wojewódzkiego w Krośnie, obecnie pracuje w Muzeum Podkarpackim w Krośnie. Jest autorem wielu publikacji o zabytkach architektury i sztuki regionu, m.in. „Powiat brzozowski” (2000), „Z dziejów odrzykońskiego zamku Kamieniec” (2003), „Dzwonnica Kościoła Farnego Bazyliki Mniejszej pw. Trójcy Świętej w Krośnie” (2013).

Z. Gil od wielu lat zajmuje się tematyką „dworską”. W 1995 roku wydał książkę „Dwory i dworki z krośnieńskiego”. Efekty swoich prac badawczych prezentował w czasie konferencji naukowych w Kielcach, organizowanych pod hasłem „Dwór polski - zjawisko historyczne i kulturowe”, a także podczas polsko-ukraińskich konferencji w Muzeum Regionalnym im. Adama Fastnachta w Brzozowie. Występował też w Krośnie, Krakowie i Lublinie (w ramach działalności Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Krośnieńskiej). W Wędrowcu Małopolskim, czasopiśmie rzeszowskiego oddziału PTTK, opublikował artykuł na temat ochrony budownictwa dworskiego na Podkarpaciu. W 2015 roku ukazała się praca „Stan zachowania podkarpackich dworów w perspektywie ostatnich 40 lat: (na terenie d. woj. krośnieńskiego)”, która zamieszczona została w 11 tomie czasopisma naukowego wydawanego przez Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku - Acta Scansenologica. Do artykułu dołączono wykaz dworów opracowany przez krośnieńską delegaturę Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków, według stanu na 19 sierpnia 2014 roku. Wykaz poszerzony został przez Z. Gila o rubryki dotyczące: właścicieli majątku ziemskiego do 1945 roku, użytkowników w latach 1974-2014, a także o rubryki odnoszące się do wielkości obszaru ziemskiego w 1903 roku oraz stanu technicznego obiektu w latach 1974-2014.

Podczas wykładu Z. Gil przedstawił stan zachowania zabytków architektury rezydencjonalnej na terenie byłego województwa krośnieńskiego, w okresie ostatnich czterdziestu lat. Zwrócił też uwagę na działania rzeszowskiego Biura Dokumentacji Zabytków, które w latach 70. ubiegłego wieku podjęło prace na rzecz inwentaryzacji, dokumentacji i ochrony zabytków na terenie ówczesnego województwa rzeszowskiego. Pracownicy Biura przygotowywali m.in. materiały do wydanego w 1973 roku, opracowanego przez prof. Ryszarda Brykowskiego, Spisu Zabytków Architektury i Budownictwa (zeszyt 13, województwo rzeszowskie). W Spisie znalazły się 94 obiekty (w tym 17 budowli drewnianych lub murowano-drewnianych), z Sanoka oraz powiatów: bieszczadzkiego, brzozowskiego, jasielskiego, gorlickiego i krośnieńskiego. Wymienione dwory w większości użytkowane były wówczas jako szkoły (m.in. dwory w Żeglcach, Miejscu Piastowym, Jabłonce, Niebocku) i domy dziecka (np. Szebnie, Wolica, Długie). Część zarządzana była przez Państwowe Gospodarstwa Rolne lub rządowe resorty (sprawiedliwości i zdrowia). Tylko nieliczne znajdowały się w posiadaniu osób prywatnych (potomków dawnych właścicieli).

Jak mówił w czasie wykładu Z. Gil, w 1975 roku, po utworzeniu województwa krośnieńskiego, liczba dworów zmniejszyła się o 10 obiektów, które pozostały na terenie powiatu gorlickiego (...). Obecnie na terenie dawnego województwa krośnieńskiego znajduje się 66 dworów oraz 2 kamienne portyki po zniszczonych dworach w Jasienicy Rosielnej i Tyrawie Wołoskiej. W ostatnim czterdziestoleciu na terenie byłego województwa krośnieńskiego zupełnemu zniszczeniu uległo 6 budynków dworskich: w Tarnowcu, Targowiskach, Lubatówce, Lublicy, Nowym Żmigrodzie i Krościenku Wyżnym.

W lipcu i sierpniu 2014 roku dokonano oględzin 55 budowli dworskich z terenu byłego województwa krośnieńskiego. Stwierdzono widoczną poprawę stanu technicznego oraz wyglądu zewnętrznego obiektów. Przy wielu z nich w ostatnich latach prowadzono kompleksowe prace remontowo-konserwatorskie. Odrestaurowano m.in. dwory w Korczynie, Kopytowej, Komborni, Izdebkach, Bziance, Jabłonce, Trześniowie, Łękach Strzyżowskich czy pałac w Krośnie-Polance. Niestety nie wszystkie obiekty są odnawiane. W stanie kompletnej ruiny znajdują się np. dwory: murowany w Bieździadce, murowano-drewniany w Cergowej k. Dukli oraz murowany w Żeglcach.