Szukaj blisko, znajduj dużo - recepta na reportaż Michała Olszewskiego

W poniedziałkowy poranek 10 kwietnia 2017 r. młodzież z krośnieńskich szkół ponadgimnazjalnych spotkała się w Saloniku Artystycznym Krośnieńskiej Biblioteki Publicznej z Michałem Olszewskim, który podczas zajęć poświęconych pisaniu reportażu podzielił się z ich uczestnikami swoją wiedzą i tajnikami warsztatu. Olszewski to autor reportaży, szkiców i esejów, związany z „Gazetą Wyborczą” i „Tygodnikiem Powszechnym”, wielokrotnie nagradzany prestiżowymi prasowymi wyróżnieniami (2015 r. - Nagroda im. Ryszarda Kapuścińskiego za tom reportaży „Najlepsze buty na świecie”). Również prozaik piszący opowiadania i powieści, który oprócz prowadzenia kolejnych w cyklu „Recepta na reportaż” warsztatów dziennikarskich, promował w Krośnie swoją najnowszą powieść „#Upał”.

Olszewski zaczął swoje spotkanie z młodzieżą od pytania o ulubionego reportera. Padły nazwiska m.in. Elżbiety Jaworowicz, Mateusza Borka, Piotra Żyłki, Michała Nogasia. Reprezentują oni różne rodzaje dziennikarstwa - sportowe, społeczne, kulturalne, religijne i interwencyjne. Zwłaszcza to ostatnie okazało się dla wykładowcy i słuchaczy wyjątkowo ciekawe. „Samo pisanie to za mało, żeby zmieniać świat na lepszy” - powiedział Michał Olszewski i zadał młodzieży pytanie o granicę między opowiadaniem o danym zjawisku społecznym albo dramatycznym wydarzeniu a reakcją na nie. Jako przykład przywołał kilka dni spędzonych w obozowiskach uchodźców usiłujących przedostać się do Unii Europejskiej przez granicę serbsko-węgierską. Koczujący tam ludzie, oprócz podzielenia się swoimi historiami ze światem, potrzebowali przede wszystkim pomocy materialnej, np. w postaci butów. Jak ich ubóstwo miało się do posiadania telefonów komórkowych? Na to pytanie Olszewski radził szukać odpowiedzi, patrząc z innej strony: czy telefon komórkowy to dziś wyznacznik luksusu czy raczej współczesny kij pielgrzymi? Czy mamy więc prawo szafować pochopnie opiniami, czy starać się poznać motywy ludzkich zachowań i ich skomplikowane nieraz sytuacje życiowe? Łatwo wydawać sądy opierając się np. na kilkusekundowych filmach z sieci, ale rolą prawdziwego reportażysty jest je podważać i naświetlać dany problem z każdej strony, jak najdokładniej i najbardziej obiektywnie. Charakteryzujący się takim podejściem reporter nie musi wyjeżdżać daleko, by znaleźć ciekawy temat (choć problem uchodźców, jak zauważył Olszewski, oddalony jest od Krosna o kilkanaście godzin jazdy samochodem, a nie o lata świetlne). Dowodem na to stał się reportaż Hanny Krall z tomu „Spokojne niedzielne popołudnie”, w którym wybitna reporterka opisała językiem swobodnym i ironicznym, stylizowanym na partyjną nowomowę, problemy z jakimi borykało się polskie społeczeństwo w latach 70. Michał Olszewski zauważył, że Hanna Krall „szuka blisko i znajduje dużo, [...] pod powierzchnią codzienności potrafi dostrzec dramat człowieka” i zaproponował młodzieży, by również poszukała tematów na reportaż w swoim najbliższym otoczeniu. Dzięki temu ćwiczeniu uczestnicy warsztatów zwrócili uwagę na mnóstwo problemów, istotnych z punktu widzenia młodego człowieka, np. kwestie uzależnienia od Internetu, depresję wśród młodzieży, utrudniony dostęp do kultury dla osób z małych miast i wsi. Jak opisywać takie tematy? Odpowiedzi młodzież szukała w lekturze kolejnego reportażu - tekstu pt. „Natłustka”. Michał Olszewski podkreślił, jak ważną rolę w tym tekście odgrywa szczegół oraz enumeracja. „Detal jest solą reportażu” i trzeba nieustannie kształcić w sobie ostrość spojrzenia na rzeczywistość, by go dostrzegać, mówił Olszewski. Nie jest to proste, o czym przekonał się każdy, kto podjął się kolejnego warsztatowego zadania - opisania najważniejszego dla danej osoby miejsca w oparciu o detal i wyliczenie w maksimum dziesięciu zdaniach. Michał Olszewski, słuchając napisanych przez młodych adeptów dziennikarstwa tekstów, miał okazję udzielić im kilku cennych technicznych rad. Zachęcił również do czytania reportaży i publicystyki, m.in. Andrzeja Stasiuka.

Warsztaty odbyły się w ramach projektu „Biblioteka - miejsce czytania, miejsce działania”, dofinansowanego ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego z programu „Partnerstwo dla książki”.