Krośnieńska Biblioteka Publiczna -

Rok 2016 jest rokiem Henryka Sienkiewicza, dlatego postanowiliśmy, że majowe spotkanie Literackiego Forum Dyskusyjnego poświęcimy dzieciom w twórczości pierwszego polskiego noblisty w dziedzinie literatury.

Po uniesieniach, emocjach i wzniosłych ideałach romantyzmu, w drugiej połowie XIX wieku nastąpił powrót do myślenia o realiach życia, konkretnej ludzkiej egzystencji. Te idee niósł pozytywizm. Szczególne znaczenie ma przesłanie pozytywistów w Polsce, gdzie istnieje naród bez państwowości, a rodziny - bez mężczyzn poległych w dwóch kolejnych powstaniach lub zesłanych na katorgę. Znaczącą rolę zaczynają odgrywać kobiety. Dostrzega się również problemy, czasami bardzo trudne położenie dzieci, które często muszą włączyć się w zapewnienie bytu rodzinie.

Pozytywizm to czas, kiedy dziecko staje się bohaterem literackim. Powstaje szereg utworów o dzieciach, ale także dla dzieci. Henryk Sienkiewicz jest jednym z wielu polskich pisarzy tego okresu, który dostrzega, pokazuje i stara się uwrażliwić społeczeństwo na dolę małego człowieka.

Tę dolę poznaje w okresie własnego dzieciństwa i wczesnej młodości na rodzinnym Podlasiu. Na podstawie tamtych przeżyć i obserwacji powstają nowele i opowiadania, np. „Jamioł” czy „Janko Muzykant”.

Rozpaczliwemu położeniu dzieci rusyfikowanych w szkołach warszawskich, gdzie sam poznawał tajniki wiedzy, poświęca nowelę „Z pamiętnika korepetytora”, której realia - ze względu na cenzurę - musi przenieść do zaboru pruskiego.

Wielka podróż amerykańska młodego dziennikarza, „Litwosa”, zaowocowała „Listami z podróży”, ale także nowelami, m. in. „Orso” i „Sahem”. Ich dziecięcy bohaterowie, nieludzko traktowani przez dorosłych, mężnie walczą o przeżycie.

Po powrocie do kraju, zachęcony przez żonę, Marię z Szetkiewiczów, tworzy szereg świetnych i znanych powieści historycznych. Trudno jednak znaleźć w nich postacie dzieci. Nawet młodziutka Danusia Jurandówna pełni w „Krzyżakach” rolę osoby niemal dorosłej. Jest tylko jeden słoneczny, sielankowy obrazek - zabawa dwojga „basałyków” Skrzetuskich pod opieką pana Zagłoby - rozpoczynający „Pana Wołodyjowskiego”.

Dopiero powieść współczesna, do której napisania sprowokowali przyjaciele i krytycy, pozwoliła Sienkiewiczowi przywołać dziecięcych bohaterów. W „Rodzinie Połanieckich” dochodzą do głosu przeżycia i doświadczenia dojrzałego mężczyzny, ojca dwojga zdolnych, dobrze wychowanych przez babkę Szetkiewiczową, dzieci. Z przyjemnością obserwuje dzieci swoich przyjaciół: Abakanowicza, profesora Ulanowskiego, Janczewskich. W powieści główny bohater, Stanisław Połaniecki, z wielkim oddaniem i pieczołowitością pomaga w pielęgnowaniu ciężko chorej Litki, dziewczynki subtelnej, miłej, bardzo wrażliwej i niezmiernie wdzięcznej za okazywaną jej opiekuńczość. Litka spełnia w stosunku do dwojga głównych bohaterów rolę mediatora, a nawet skutecznej swatki.

Przemiłe, pełne żywiołowej radości są zabawy gromadki dzieci wspólnika i przyjaciela Połanieckich. Ale najbardziej osobiste są bez wątpienia te strony powieści, na których pisarz powraca wspomnieniami do własnych przeżyć. Opis narodzin syna Połanieckich, reakcja młodej matki i ojca oraz najbliższego otoczenia są niemal identyczne z własnymi przeżyciami autora, gdy w lipcu 1882 roku cieszył się przyjściem na świat pierworodnego syna Henryka. Widzimy to w listach pisarza, donoszących o szczęśliwym wydarzeniu.

Tematyka dziecięca w twórczości Sienkiewicza znalazła ciekawe i nowatorskie zwieńczenie. Pisał około roku 1909 do córeczki profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego, Wandy Ulanowskiej: „Ponieważ każdy powieściopisarz powinien (...) coś i dla dzieci napisać, więc postanowiłem zacząć (...) powieść pod tytułem Przygody dwojga dzieci w Afryce środkowej. Będzie tam występował chłopiec Polak, dziewczynka Angielka, a oprócz tego Beduini, Murzyni - ludożercy, nie licząc słoni, krokodylów, lwów, hipopotamów etc.”

Tak powstała czytana, filmowana i kochana przez dzieci i dorosłych powieść „W pustyni i w puszczy”. O ile zapominamy już prawie o wczesnych nowelach, różnie ocenianej „Rodzinie Połanieckich”, to afrykańska powieść Henryka Sienkiewicza pozostanie jeszcze na długo w kanonie lektur.

Egzotyczne przygody Stasia i Nel znajdują kontynuatorów w literaturze współczesnej w postaci Tomka Wilmowskiego czy gromadki młodych przyjaciół Pana Samochodzika.

Następne spotkanie Literackiego Forum Dyskusyjnego 16 czerwca br. o godz. 17:00 w Saloniku Artystycznym Biblioteki. Rozważać będziemy na temat „Kobiety wobec szaleństwa wojny”. Zapraszamy.